فرانچایز چیست؟

فرانچایز یا حق امتیاز تجاری، راهی است برای رشد سریع بدون نیاز به شروع از صفر و صرف هزینه‌های سنگین برای برندینگ و توسعه محصول؛ در این مدل کسب‌وکار، فرانچایزر (مالک برند) دانش، تجربه و برند خود را در اختیار فرانچایزی‌ها (کارآفرینان یا سرمایه‌گذاران) قرار می‌دهد و در عوض، حق امتیاز و درصدی از سود یا هزینه‌های ثابت دریافت می‌کند. برای کارآفرینان، فرانچایز فرصتی است تا با ریسک کمتر و استفاده از یک سیستم اثبات‌شده، وارد بازار شوند و موفقیت خود را سرعت ببخشند. در ادامه، با بررسی مزایا، چالش‌ها و نحوه انتخاب بهترین فرانچایز، شما با تمام جنبه‌های این مدل کسب‌وکار آشنا خواهید شد.

فرانچایز چیست؟

در واقع، فرانچایز ترکیبی از مالکیت مستقل و پیروی از یک سیستم موفق است. فرانچایزی‌ها به جای شروع از صفر و تجربه ریسک‌های بزرگ، از تجربه و اعتبار برند موجود بهره‌مند می‌شوند و معمولاً در ازای استفاده از برند و سیستم، مبلغی به‌صورت حق امتیاز اولیه (Franchise Fee) و درصدی از درآمد یا سود (Royalty Fee) به فرانچایزور پرداخت می‌کنند.

فرانجایز به طور کلی یک روش کسب‌ درآمد و بیزینس است که با رعایت استانداردهای برند و دستورالعمل‌های تعیین‌ شده، کسب‌وکاری مشابه با نمونه موفق اصلی راه‌اندازی می‌کنند، در حالی که فرانچایزور حمایت فنی، آموزشی و بازاریابی را ارائه می‌دهد. فرانچایز علاوه بر این که یکی از ابزار برای توسعه برند برای صاحب اصلی به شمار می‌رود، بلکه راهکاری عملی برای سرمایه‌گذاران و کارآفرینان جهت ورود به بازارهای رقابتی با حداقل ریسک محسوب می‌شود.

مدل درآمدی فرانچایز چقدر در ایران پیشرفته است؟

در چند سال گذشته مدل درآمد فرانچایز رو به رشد بوده است، ولی هنوز با بازارهای بین‌الملل به خاطر وجود تحریم‌ها هنوز فاصله وجود دارد. از ویژگی‌های این سیستم می‌توان به این موضوع اشاره کرد که کسب‌وکارهای موفق داخلی و خارجی به جای توسعه مستقیم شعبه‌های جدید، از طریق اعطای حق امتیاز به سرمایه‌گذاران محلی، شبکه‌ای از شعب با استانداردهای یکسان ایجاد می‌کنند. مزیت این مدل برای سرمایه‌گذاران ایرانی، دسترسی به یک کسب‌وکار با مسیر مشخص، استانداردهای ثابت و آموزش‌های کامل است که ریسک‌های سنتی راه‌اندازی کسب‌وکار مستقل را به‌طور قابل توجهی کاهش می‌دهد. در ایران، مدل درآمدی فرانچایز اغلب شامل دو بخش است:

1. حق امتیاز اولیه (Franchise Fee): مبلغی که فرانچایزی برای ورود به شبکه و استفاده از برند و سیستم پرداخت می‌کند.
2. درصدی از سود یا درآمد (Royalty Fee): پرداختی دوره‌ای به فرانچایزور بر اساس فروش یا سود شعبه.

اجزای اصلی فرانچایز چیست؟

سیستم فرانچایز (Franchise) بر پایه‌ یک ساختار منظم و استاندارد بنا شده که هدف آن، انتقال دانش، برند و مدل موفق کسب‌وکار از مالک برند (فرانچایزور) به دریافت‌کننده امتیاز (فرانچایزی) است. اجزای اصلی به طور کلی به شش دسته تقسیم‌بندی می‌گردد. برای درک درست این مدل، لازم است با اجزای اصلی آن آشنا شویم:

۱. فرانچایزر (Franchisor)

فرانچایزر همان مالک برند و سیستم کسب‌وکار است که تجربه، دانش و استانداردهای خود را در اختیار سایر سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد. چنین فردی مسئول آموزش، پشتیبانی، بازاریابی و حفظ کیفیت برند در تمام شعب است.

۲. فرانچایزی (Franchisee)

فرانچایزی شخص یا شرکتی است که حق استفاده از برند و مدل کسب‌وکار فرانچایزور را خریداری می‌کند. او با پرداخت هزینه اولیه و درصدی از درآمد، متعهد می‌شود تمامی استانداردها و دستورالعمل‌های برند را رعایت کند.

۳. قرارداد فرانچایز (Franchise Agreement)

این قرارداد، مهم‌ترین بخش قانونی سیستم فرانچایز است. در آن شرایط همکاری، مدت زمان امتیاز، منطقه جغرافیایی، هزینه‌ها، تعهدات دو طرف، سیاست‌های بازاریابی و روش فسخ قرارداد مشخص می‌شود.

۴. حق امتیاز اولیه (Franchise Fee)

مبلغی است که فرانچایزی در ابتدای همکاری برای دریافت مجوز استفاده از برند، دانش فنی و آموزش‌های اولیه به فرانچایزر پرداخت می‌کند. این هزینه معمولاً غیرقابل‌استرداد است و نشان‌ دهنده ارزش برند و تجربه‌ای است که در اختیار او قرار می‌گیرد.

۵. حق امتیاز دوره‌ای یا رویالتی (Royalty Fee)

پرداختی مستمر از سوی فرانچایزی به فرانچایزور، معمولاً به‌صورت درصدی از فروش یا درآمد ماهانه است. این مبلغ در ازای پشتیبانی فنی، تبلیغات، آموزش‌های مداوم و حفظ کیفیت برند دریافت می‌شود.

۶. دفترچه عملیات (Operations Manual)

مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها و استانداردها است که به فرانچایزی کمک می‌کند تا کسب‌وکار را مطابق با مدل اصلی اداره کند. این دفترچه شامل همه چیز از طراحی فروشگاه و آموزش کارکنان گرفته تا خدمات مشتری و بازاریابی محلی است.

انواع فرانچایز چیست؟

فرانچایز تنها یک نوع ندارد؛ بلکه بر اساس سطح مشارکت، میزان استقلال شعبه و نوع صنعت به مدل‌های مختلفی تقسیم می‌شود. شناخت این مدل‌ها به کارآفرینان کمک می‌کند تا بتوانند ادامه مسیر را به درستی عبور کنند. در ادامه انواع فرانچایز‌ها را معرفی می‌کنیم:

۱. فرانچایز تجاری (Business Format Franchise)

رایج‌ترین و کامل‌ترین نوع فرانچایز در دنیاست. در این مدل، فرانچایزر تمامی جنبه‌های کسب‌وکار شامل برند، دانش فنی، طراحی فروشگاه، فرایندهای عملیاتی، آموزش کارکنان و بازاریابی را در اختیار فرانچایزی قرار می‌دهد.

۲. فرانچایز تولیدی (Manufacturing Franchise)

در این مدل، فرانچایزور به فرانچایزی اجازه می‌دهد محصولات برند را در محل خود تولید کرده و تحت همان نام تجاری به فروش برساند.

۳. فرانچایز توزیعی (Product Distribution Franchise)

مدل توزیعی تمرکز بر فروش محصولات برند است نه مدل کسب‌وکار. فرانچایزی نقش نماینده یا توزیع‌کننده رسمی برند را دارد و مجاز است کالاهای آن را در منطقه خاصی عرضه کند.

۴. فرانچایز خدماتی (Service Franchise)

در این نوع، تمرکز اصلی بر ارائه خدمات است نه تولید یا فروش کالا. فرانچایزور آموزش، برند و استاندارد خدمات را ارائه می‌دهد و فرانچایزی با رعایت آن، خدمات را در منطقه خود ارائه می‌کند.

۵. فرانچایز سرمایه‌گذاری (Investment Franchise)

این مدل معمولاً برای پروژه‌های بزرگ مانند هتل‌ها، رستوران‌های زنجیره‌ای لوکس یا مراکز تفریحی استفاده می‌شود. سرمایه‌گذار (فرانچایزی) هزینه راه‌اندازی را می‌پردازد و مدیریت را به تیم حرفه‌ای فرانچایزور می‌سپارد.

مراحل انجام فرانشیز

نخستین گام در این مراحل، تحقیق و شناخت است. در این مرحله کارآفرین باید درباره انواع مدل‌های فرانچایز، برندهای فعال در حوزه مورد علاقه خود، میزان سرمایه مورد نیاز و بازده احتمالی آن مطالعه کند. سپس در گام بعد، انتخاب برند مناسب اهمیت ویژه‌ای دارد. باید بررسی شود که آیا ارزش‌ها و مدل کاری آن برند با اهداف و توان مالی شما هم‌خوانی دارد یا نه. این مرحله از مرحله قبلی بسیار مهم‌تر است، پس آن را جدی بگیرید. 

پس از انتخاب برند، نوبت به مذاکره و عقد قرارداد فرانچایز می‌رسد. در این مرحله تمام جزئیات همکاری، از مبلغ حق امتیاز اولیه گرفته تا درصد سود، نحوه آموزش، تأمین کالا و مدت قرارداد، به‌صورت رسمی مشخص می‌شود. داشتن مشاوره حقوقی پیش از امضا، اقدامی بسیار حیاتی است که هر سرمایه‌گذار باید انجام دهد.

پس از امضای قرارداد، فرآیند راه‌اندازی آغاز می‌شود. این مرحله شامل دریافت آموزش‌های تخصصی از سوی فرانچایزور، آماده‌سازی محل کسب‌وکار، تأمین تجهیزات، طراحی دکور و اجرای استانداردهای برند است. اغلب برندها تیم پشتیبانی خود را برای نظارت و راهنمایی در این دوره اعزام می‌کنند تا شعبه جدید مطابق استاندارد اصلی افتتاح شود. در نهایت، افتتاح شعبه و آغاز فعالیت رسمی نقطه شروع همکاری واقعی میان فرانچایزور و فرانچایزی است.

انواع قرارداد فرانچایز چیست؟

قرارداد سندی است که رابطه میان فرانچایزور و فرانچایزی را تعریف می‌کند و چارچوب حقوقی و عملیاتی همکاری را مشخص می‌سازد. این قراردادها بر اساس نوع فعالیت، گستره همکاری و میزان اختیارات به چند دسته تقسیم می‌شوند که هر یک ویژگی‌ها و کاربرد خاص خود را دارند.

• فرانچایز واحد (Single Unit Franchise)

یکی از رایج‌ترین انواع قرارداد، فرانچایز واحد (Single Unit Franchise) است. در این مدل، فرانچایزی اجازه دارد تنها یک شعبه از برند را در یک منطقه مشخص راه‌اندازی کند. این نوع قرارداد برای افرادی مناسب است که تازه وارد سیستم فرانچایز می‌شوند و می‌خواهند با ریسک کمتر و تمرکز بیشتر شروع کنند.

• فرانچایز چندواحدی (Multi-Unit Franchise)

فرانچایز چندواحدی (Multi-Unit Franchise) به فرانچایزی، اجازه می‌دهد چندین شعبه از برند را در مناطق مختلف راه‌اندازی کند. در این حالت، تعهد زمانی برای افتتاح هر شعبه وجود دارد و فرانچایزور معمولاً تخفیف‌هایی در حق امتیاز برای تشویق به گسترش شبکه ارائه می‌دهد.

• قرارداد توسعه منطقه‌ای (Area Development Franchise)

مدل پیشرفته‌تر این ساختار، قرارداد توسعه منطقه‌ای (Area Development Franchise) است. در این نوع، فرانچایزی مجوز انحصاری توسعه برند در یک منطقه جغرافیایی بزرگ‌تر را به‌دست می‌آورد و مسئولیت راه‌اندازی چندین شعبه را در آن محدوده بر عهده دارد. این مدل برای سرمایه‌گذاران بزرگ یا شرکت‌هایی که قصد توسعه زنجیره‌ای برند در یک شهر یا کشور را دارند، مناسب است.

• قرارداد مستر فرانچایز (Master Franchise Agreement)

در سطح بین‌المللی، قرارداد مستر فرانچایز (Master Franchise Agreement) به فرانچایزی نه تنها اجازه می‌دهد که در یک کشور فعالیت کند، بلکه می‌تواند خود به دیگران امتیاز فرانچایز بدهد. به‌عبارتی، او نقش فرانچایزور محلی را ایفا می‌کند و مسئول توسعه برند در کل کشور می‌شود. این نوع قرارداد معمولاً بین برندهای جهانی و نمایندگان منطقه‌ای منعقد می‌شود.

• فرانچایز تبدیل (Conversion Franchise)

نوع دیگری از همکاری نیز وجود دارد به نام فرانچایز تبدیل (Conversion Franchise)؛ در این حالت، یک کسب‌وکار مستقل و فعال به‌جای شروع از صفر، تحت برند یک فرانچایزر قرار می‌گیرد و با حفظ زیرساخت خود، از مزایای برند، آموزش‌ها و سیستم بازاریابی فرانچایز بهره‌مند می‌شود.

مزایا و معایب فرانچایز

فرانچایزر با گسترش برند خود سود و اعتبار بیشتری به دست می‌آورد و از سوی دیگر، فرانچایزی با تکیه بر تجربه، آموزش و برندینگ قوی، مسیر موفقیت را کوتاه‌تر طی می‌کند. اما مانند هر مدل تجاری دیگر، فرانچایز هم مزایا و معایب خود را دارد که شناخت دقیق آن‌ها، شرط تصمیم‌گیری آگاهانه است. در ادامه جدولی آورده شده که به شما کمک می‌کند تا با مزایا و معایب فرانچایزها بیشتر آشنا شوید:

قوانین فرانچایز چیست؟

قوانین در هر کسب‌و‌کاری اهمیت بسیار زیادی دارد چرا که با کمک قوانین باعث می‌شود کار به صورت اصولی و درست جلو برود. به همین دلیل نخستین و مهم‌ترین اصل، رعایت دقیق استانداردهای برند است.  فرانچایزی باید در تمامی جنبه‌ها از طراحی فروشگاه و منوی محصولات گرفته تا قیمت‌گذاری، تبلیغات و حتی نوع برخورد با مشتری، مطابق با دستورالعمل‌های فرانچایزر عمل کند. در ادامه سایر قانون‌های مهم را مشاهده می‌کنید:

• پرداخت‌های مالی منظم

قانون دوم به پرداخت‌های مالی منظم مربوط می‌شود. فرانچایزی موظف است هزینه‌ی اولیه فرانچایز (Franchise Fee) و حق امتیاز دوره‌ای یا رویالتی (Royalty Fee) را طبق قرارداد بپردازد. 

• ممنوعیت رقابت مستقیم

فرانچایزی پس از امضای قرارداد نمی‌تواند در طول همکاری یا حتی مدتی پس از پایان آن، کسب‌وکاری مشابه با برند راه‌اندازی کند.

• قانون آموزش و پایبندی به عملیات استاندارد (Operations Manual)

فرانچایزی باید در دوره‌های آموزشی فرانچایزر شرکت کند و از دفترچه عملیات به‌عنوان مرجع اصلی مدیریت شعبه استفاده نماید. هرگونه تخطی از این دستورالعمل‌ها می‌تواند منجر به جریمه، لغو امتیاز یا فسخ قرارداد شود.

• الزامات بازرسی و ارزیابی دوره‌ای

فرانچایزر حق دارد به‌صورت دوره‌ای از شعب بازدید کرده و میزان انطباق آن‌ها با استاندارد برند را ارزیابی کند. 

• قانون شفافیت مالی و گزارش‌دهی دقیق

فرانچایزی باید به‌صورت منظم گزارش فروش، درآمد و هزینه‌ها را به فرانچایزر ارائه دهد تا کنترل عملکرد شعب و تخصیص منابع بهتر انجام شود.

خدمات رایج در فرانچایز چیست؟

از مهم‌ترین خدمات رایج در سیستم‌های فرانچایزی می‌توان به آموزش، بازاریابی، پشتیبانی فنی و تامین کالا اشاره کرد. آموزش شامل انتقال دانش مدیریتی، فروش و حتی مهارت‌های خدمات مشتری است تا استاندارد برند حفظ شود. در بخش بازاریابی، فرانچایزدهنده با اجرای کمپین‌های تبلیغاتی سراسری و ارائه ابزارهای بازاریابی محلی، به افزایش فروش کمک می‌کند.

علاوه بر این، تأمین کالا یا مواد اولیه از سوی فردی که کالا را تامین میکند را تضمین می‌دهد تا کیفیت محصولات و خدمات در تمام شعب یکسان باشد. در بسیاری از سیستم‌ها، خدمات مشاوره حقوقی و مدیریتی نیز ارائه می‌شود تا فرانچایز گیرنده در مسیر توسعه‌ی کسب‌وکار خود دچار خطای استراتژیک نشود.

فرانچایز چه تفاوتی با حق نمایندگی دارد؟

در فرانچایز، فرد فرانچایز گیرنده نه تنها حق استفاده از برند را دارد، بلکه تمام الگوها، دستورالعمل‌ها، سیستم مدیریت و حتی نحوه بازاریابی را از فرانچایز دهنده دریافت می‌کند. اما در حق نمایندگی (Agency)، نماینده بیشتر نقش فروشنده یا توزیع‌کننده‌ی کالا و خدمات شرکت اصلی را دارد.

اگر بخواهیم فرانچایز را به بیان ساده بگوییم، شما وارد یک «سیستم آماده» می‌شوید که همه چیز از قبل طراحی شده است؛ از منوی رستوران گرفته تا طراحی داخلی شعبه. در عوض، باید بخشی از درآمد خود را به عنوان حق امتیاز پرداخت کنید و ملزم به رعایت دقیق استانداردهای برند باشید ولی یک نمایندگی معمولاً در چارچوبی ساده‌تر فعالیت می‌کند، آزادی بیشتری در تصمیم‌گیری دارد و نیازی به پیروی از جزئیات استانداردهای برند ندارد. در این حالت، تمرکز بر فروش و توزیع است نه بازآفرینی کامل تجربه برند.

تفاوت فرانچایز با راه‌اندازی یک کسب و کار کوچک چیست؟

تفاوت فرانچایز با راه‌اندازی یک کسب‌وکار کوچک، همان تفاوت بین راه رفتن روی مسیری مشخص و امتحان‌شده با کشف یک مسیر ناشناخته است؛ وقتی کسب‌وکار خودتان را از صفر شروع می‌کنید، همه چیز بر عهده‌ی شماست. در مقابل، فرانچایز به شما یک سیستم آماده و اثبات‌شده ارائه می‌دهد. 

از سوی دیگر، در کسب‌وکار شخصی آزادی عمل کامل دارید و می‌توانید هر تغییری که می‌خواهید ایجاد کنید، اما مسئولیت تمام تصمیمات بر عهده شماست. در فرانچایز، آزادی عمل محدود است؛ شما باید طبق استانداردها عمل کنید و درصدی از درآمد را به فرانچایزور پرداخت کنید، اما این محدودیت با امنیت، آموزش و اعتبار برند جبران می‌شود.

سوالات متداول 

۱. فرانچایز مناسب چه افرادی است؟
فرانچایز برای کسانی مناسب است که می‌خواهند با ریسک کمتر و پشتیبانی کامل وارد کسب‌وکار شوند و به تجربه و دانش یک برند معتبر تکیه کنند.

۲. تفاوت فرانچایز با حق نمایندگی چیست؟
فرانچایز شامل استفاده از برند و سیستم کامل کسب‌وکار است، اما حق نمایندگی بیشتر به فروش و توزیع محصول محدود می‌شود و استقلال بیشتری دارد.

۳. آیا می‌توان فرانچایز را به‌صورت آنلاین راه‌اندازی کرد؟
بله، بسیاری از برندها امکان راه‌اندازی شعب آنلاین یا خدمات دیجیتال را به فرانچایزی‌ها ارائه می‌دهند.

۴. هزینه‌های اصلی فرانچایز شامل چه مواردی می‌شود؟
هزینه اولیه فرانچایز (Franchise Fee) و پرداخت دوره‌ای درصدی از درآمد یا رویالتی (Royalty Fee) از مهم‌ترین هزینه‌ها هستند.